Επικοινωνία: Μία έννοια που διέπει την κοινωνική πραγματικότητα, είτε ως όρος που βρίσκεται στο καθημερινό λεξιλόγιο είτε ως συνθήκη, απαραίτητη για την ύπαρξη οποιασδήποτε ανθρώπινης επαφής.
Τι γνωρίζουμε, όμως, επί της ουσίας για την επικοινωνία;
Επικοινωνία είναι η ανταλλαγή πληροφοριών ανάμεσα σε ένα πομπό και ένα δέκτη. Οι θέσεις αυτές δεν είναι σταθερές, αλλά εναλλάσσονται συνεχώς, σε μία προσπάθεια οικοδόμησης ενός κοινού νοήματος ανάμεσα σε δύο ή περισσότερα άτομα.
Η επικοινωνία στηρίζεται στην ομιλία και ταυτόχρονα την ξεπερνά. Η ανταλλαγή μηνυμάτων πραγματοποιείται λεκτικά και μη λεκτικά. Μέσω του λόγου, οι άνθρωποι εκφράζουν συναισθήματα και κοινοποιούν επιθυμίες και διαφωνίες. Ωστόσο, ένα μήνυμα μπορεί να μεταδοθεί και μέσω εξωλεκτικών εκφράσεων, όπως είναι ένας μορφασμός του προσώπου, μία βλεμματική έκφραση ή μία κίνηση του σώματος. Για παράδειγμα, ένα τίναγμα σε ένα άγγιγμα μπορεί να σημαίνει «μη με ακουμπάς» ή «ξαφνιάστηκα» και μία σφιγμένη σωματική στάση υποδεικνύει ότι «είμαι σε ένταση» ή «δυσκολεύομαι αυτή τη στιγμή». Ένα είναι βέβαιο: το σώμα είναι σε θέση να εκφράζεται με το δικό του τρόπο.
“Δεν επικοινωνούμε”
Είναι, όμως, μόνο η λεκτική και η εξωλεκτική επικοινωνία, επικοινωνία; Κι η απουσία αυτής; Η μη επικοινωνία αποτελεί, τελικά, επικοινωνία;
Ο έφηβος κλείνοντας την πόρτα του, ο σύντροφος μη απαντώντας σε ένα γραπτό μήνυμα, ο εργοδότης μη αποκρινόμενος σε ένα αίτημα ενός υπαλλήλου, ο φίλος μη ανταποδίδοντας ένα τηλεφώνημα, στέλνουν μία “βουβή” απάντηση. Τι θέλει να πει κάποιος δια της σιωπής;
Ένα από τα βασικά αξιώματα της επικοινωνίας είναι ότι ακόμα και η μη επικοινωνία, είναι επικοινωνία. Το μήνυμα εκπέμπεται, είναι εκεί, ξεκάθαρο και ωμό. Η διακοπή της συνδιαλλαγής, η μη απόκριση στο διάλογο, αποτελεί επικοινωνία. Ο πομπός στέλνει το μήνυμα στο δέκτη «δεν είμαι σε θέση να επικοινωνήσω μαζί σου» και ο δέκτης γίνεται πομπός και αποκρίνεται αναζητώντας περαιτέρω εξηγήσεις, τις οποίες εκφράζει είτε λεκτικά («πού είσαι;») είτε δια της δικής του σιωπής.
“Μα δεν σου είπα και τίποτα!”
Υπάρχουν περιπτώσεις που οι άνθρωποι ενοχλούνται από μηνύματα που δεν εμπεριέχουν απαραίτητα προσβλητικό περιεχόμενο, π.χ. «μην ξεχάσεις να πλύνεις τα δόντια σου», «τα σκουπίδια, δεν τα κατέβασες;». Γιατί, άραγε, συμβαίνει αυτό;
Η συναισθηματική φόρτιση, που μπορεί να αισθανθεί ο δέκτης του παραπάνω μηνύματος, δεν συνδέεται με το περιεχόμενο της πρότασης ενός πομπού, αλλά με τη μεταξύ τους σχέση. Έτσι, στη σχέση όπου ο ομιλητής βρίσκεται επικεφαλής, ο συνομιλητής αισθάνεται υποδεέστερος και βιώνει τον έλεγχο και την επιβολή του πρώτου. Η εξέγερσή του δεν αφορά στο περιεχόμενο («δεν θέλω να πλένω τα δόντια μου», «είναι αναξιοπρεπές να κατεβάζω τα σκουπίδια») αλλά στην εντολή, έστω και με έμμεσο τρόπο («δεν θέλω να μου λες τι να κάνω», «ενοχλούμαι όταν στέκεσαι σε ό,τι δεν έχω κάνει και όχι στο τι προσφέρω»).
Το επίπεδο της μετεπικοινωνίας (η σχέση, όχι το περιεχόμενο) είναι αυτό που παράγει συνήθως εντάσεις αλλά αν αξιοποιηθεί, αποτελεί μία ευκαιρία για την ανάπτυξη μίας πιο ουσιαστικής επαφής με τον άλλο.
Τικ τακ
Ο γρήγορος ρυθμός ζωής αφήνει χρονικά περιθώρια για επικοινωνία ιδίως πρώτου επιπέδου, με έμφαση στην επίλυση διαδικαστικών θεμάτων: τι γεύμα θα ετοιμαστεί για την επόμενη μέρα, ποιος θα πάει τα παιδιά στις δραστηριότητές τους, τι θα αγοραστεί από το σουπερμάρκετ, κ.ο.κ. Η συζήτηση γύρω από τη σχέση γίνεται επιγραμματικά, με βιασύνη και συχνά όταν μία δυσκολία έχει λάβει διαστάσεις. Άραγε, υπάρχει άλλος τρόπος;
